1. (baxma: five stages of grief)
(bax: Kübler-Ross modeli)

1969-cu ildə isveçli psixiatr elisabeth kübler-ross tərəfindən ortaya atılmış modeldir. psixiatr bu barədə ilk "On Death and Dying" adlı kitabında bəhs edib. elmi araşdırmalar bu beş mərhələni tam olaraq təsdiqləmədiyi və insanların yas dövrünü fərqli keçirdiyi üçün əksəriyyət tərəfindən bu model qəbul olunmur və boş fərziyyə hesab edilir.

yas - yaxınından ayrılıq, boşanma, ölüm, ölümcül xəstəlik sonrası hiss edilən ağır kədər və iztirab duyğusudur. bu modelə görə, yas tutan insan 5 mərhələdən keçir.

1. inkar mərhələsi
bu mərhələdə insan reallığı inkar edir, qəbullanmır. gerçəklikdə yox, bir növ yaşamaq istədiyi düşüncələr içində yaşayır. bir növ bədənin müdafiə mexanizmidir, şok və inkar duyğusu insanı uyuşdurur, belə ani və ağır dəyişikliyə qarşı durulur. inkar mərhələsindən çıxmağa başlayanda insanın basdırdığı duyğular üzə çıxır və ağır kədər yüklənir.
məsələn, ağır xəstəlik diaqnozu zamanı inkar etmək, analiz cavablarının yanlış olduğu düşünmək. daha sonra reallıq ağır gəlir.

2. qəzəb mərhələsi
bu mərhələdə insan reallığı qəbullanır, basdərdığı duyğular qəzəb və küskünlük şəklində ortaya çıxır. bir növ maskalanma mexanizmidir. insan baş verənlərin özünə qarşı ədalətsizlik, haqsızlıq olduğunu düşünür. hirsini qarşı tərəfə tökür, başqalarını günahkar görür.
məsələn, ayrılıq zamanı qarşı tərəfin ona pis davrandığını deyib nifrət ifadələri işlədir.

3. şərtləşmə, sövdələşmə mərhələsi
insanın ümid, tutunacaq çarə axtardığı mərhələdir. xüsusən tanrıya üz tutulur - məsələn, "allahım, bu iş düzəlsin, bir daha bu yanlışları etməyəcəyəm". ya da "kaş belə etsəydim", "əgər belə etsəm", "bəlkə belə olsa" deyə ümid yeri axtarmaq. insanın kədərdən qaçıb ümid yeri axtarması.
məsələn, intihar edən dost haqqında "əgər keçən dəfə yazsam, görüşsəm, bəlkə özünə qəsd etməzdi" düşüncəsi.

4. depressiv mərhələ
yasın səssiz dövrlərindən biridir, insan özünü dibdə hiss edir, çıxış yolu görmür, tükənir. reallıq ağır gəlir, ümidsizlik bürüyür. həyatının geri qalanı ilə nə edəcəyini bilmir.
məsələn, birinin ölümündən sonra artıq həyatın mənasız görünməsi, davam etməyin mənasız olduğu düşüncəsi.

5. qəbullanma mərhələsi
insanın reallığı qəbullanıb davam etməli olduğunu anlama mərhələsidir. qəbullanma mərhələsi insanın xoşbəxtliklə dolub kədərdən uzaqlaşması demək deyil. sadəcə, reallığı qəbul edirsən və sonrakı seçimlər, addımlarda bunu nəzərə alırsan. insanın mental durumunun stabilləşdiyi dövrdür. ağrı qəbul edilir artıq, edəcək bir şey olmadığını bilirsən.
məsələn, çox sevdiyin, lakin toksik münasibətdə olduğun sevgiliylə ayrıldıqda bunun hər ikiniz üçün yaxşı olduğunu dərk edirsən.